بررسی سازه‌های اقتضایی مؤثر بر اجرای سیستم هزینه‌یابی بر مبنای فعالیت عملگرا: شکاف بین تئوری و عمل

هدف: هدف این پژوهش آن است که بر اساس نظریه‌های اقتضا و نوآوری بررسی کند که چه سازه‌هایی باید در اجرای موفق سیستم‌های هزینه‌یابی انتخاب شوند و چرا بین تئوری و عمل این سیستم‌ها فاصله وجود دارد؟ در این راستا تأثیر عوامل سازمانی، تکنولوژی، محیطی، هزینه‌ای و سایر عوامل مربوط به سیستم PFABC به‌عنوان سومین و جدیدترین سیستم ABC بررسی شدند. روش: این پژوهش در زمره پژوهش‌های کمّی و پیمایشی قرار می‌گیرد. جامعه آماری بررسی‌شده، کلیه شرکت‌های بورس اوراق بهادار تهران بود. پس از توزیع 450 پرسش‌نامه به مدیران شرکت‌ها در سال 1397، در نهایت 262 پرسش‌نامه قابل استفاده و تکمیل برای تجزیه و تحلیل جمع‌آوری شد. برای آزمون فرضیه‌ها، از معادلات ساختاری و نرم‌افزارهای SPSS و SMARTPLS استفاده شد. یافته‌ها: نتایج پژوهش نشان داد که کلیه سازه‌های مرتبط با عوامل سازمانی، تکنولوژی، محیطی و هزینه‌ای، بر اجرای سیستم هزینه‌یابی PFABC تأثیر معنادار و مثبتی دارند و این یافته‌ها، شواهد تجربی برای تأیید نظریه‌های اقتضا و نوآوری، محسوب می‌شوند. عوامل محیطی با ضریب 997/0 دارای بیشترین تأثیر است و پس از آن، عوامل هزینه‌ای (996/0)، عوامل تکنولوژی (993/0) و عوامل سازمانی (981/0) قرار دارند. بین سازه‌های مرتبط با سایر عوامل (تمایل به صرفه‌جویی، یکپارچگی سیستم و زمان پیاده‌سازی سیستم) و اجرای سیستم هزینه‌یابی PFABC رابطه مهم و معناداری وجود ندارد. نتیجه‌گیری: یافته‌های پژوهش، عوامل مهم و ایجادکننده شکاف بین تئوری و عملکرد سیستم هزینه‌یابی PFABC را نمایان کرده است و نشان می‌دهد که ABC، TDABC و PFABC به‌ترتیب در 1/6 درصد، 04/0 درصد و صفر درصد شرکت‌های بورسی پیاده شده‌‎اند. از این رو، بین تئوری و عملکرد این سیستم‌ها شکاف زیادی وجود دارد.